Vi tilrår at du alltid nyttar siste versjon av nettlesaren din.
Utviklingshemming og stemningsliding
Stemningsliding eller affektiv liding, er eit samleomgrep for ei gruppe alvorlege psykiske lidingar der hovudkjenneteikn er forstyrra stemningsleie (humør, tenking og energinivå). Både kjensler, tenking og kroppslege funksjonar er sterkt påverka. Stemningslidingar omfattar i første rekkje depresjon, bipolar liding (tidlegare kalla manisk–depressiv) og mani.
Symptom
Også personar med utviklingshemming kan utvikle stemningsliding. Studiar peikar mot hyppigare førekomst enn i den generelle befolkninga. Symptoma vil påverkast av kor alvorleg grad av utviklingshemming personen har, og om det i tillegg ligg føre autisme eller anna tilleggsliding.
Både depresjon, mani og bipolar liding vil i dei fleste tilfella hos personar med utviklingshemming vise seg som åtferdsvanskar i form av irritasjon, aggresjon overfor personar og gjenstandar, forstyrra søvn og ikkje minst sjølvskadande åtferd.
Utgreiing
Stemningsliding hos menneske med utviklingshemming blir behandla på same måte som hos personar i den generelle befolkninga. Behandlinga vil avhenge av om pasienten har depresjon, mani eller bipolar liding, om det ligg psykotiske symptom føre og kor lenge tilstanden har vart, og dessutan om pasienten er i akutt fase med særleg sterke symptom eller ikkje.
Behandling
Tilrådd behandling er ein kombinasjon av medikament og miljøbehandling, og dessutan oppfølging frå fagpersonar med kunnskap og erfaring om tilstanden og pasientgruppa. Somme pasientar kan nyttiggjere seg samtale- eller gruppebehandling. Som i den generelle befolkninga er særleg bipolar liding komplisert å behandle medikamentelt.
Stemningsliding hos menneske med utviklingshemming bør behandlast i spesialisthelsetenesta. For personar med moderat, alvorleg eller djup utviklingshemming skal behandlinga skje i regi av eit spesialisert tilbod for menneske med utviklingshemming.
Kvifor blir behandlinga gjennomført?
Behandlinga blir gjennomført fordi ei stemningsliding hos menneske med utviklingshemming i dei fleste tilfella vil medføre eit stort funksjonstap og vesentleg redusert livskvalitet. Det er også høgare fare for sjølvmord ved slike tilstandar. Både depresjon, mani og bipolare tilstandar kan utvikle seg i ugunstig retning og bli så alvorlege at pasienten utviklar psykotiske symptom (sjå Utviklingshemming og psykose). Behandling på eit tidleg stadium kan derfor forhindre alvorlege komplikasjonar.
Korleis går behandlinga føre seg?
Ved bipolar liding kan det vere nødvendig med medikamentell behandling. Personar med utviklingshemming vil derfor ha behov for tett oppfølging for å overvake verknad og eventuelle biverknader fordi dei vil ha vanskar med å fortelje om dette sjølv. Behandlinga kan skje i pasientens heim under tett og god rettleiing av tilsette i spesialisthelsetenesta.
Personar med utviklingshemming som har stemningsliding, særleg ved mani og særleg i akutt fase, kan endre åtferd på ein dramatisk og for nærpersonar skremmande måte. For desse pasientane er det særleg viktig at dei næraste pårørande får god informasjon og får ta del i behandlinga ved delta på møte eller på annan måte samhandle med fagfolk som gir behandlinga.
Samval bør gjennomførast i den grad det er mogleg. Samval inneber at pasienten får informasjon om fordelar og ulemper ved dei ulike behandlingsalternativa, og saman med behandlar veg desse opp mot kvarandre. Målet er å komme fram til semje om kva som står fram som det beste alternativet.
Behandling med medikament kan gi ei rekkje biverknader. Nokon kan i sjeldne tilfelle vere alvorlege. Fordi menneske med utviklingshemming har reduserte språklege ferdigheiter som kan vere ytterlegare reduserte på grunn av mani, depresjon eller bipolar liding, er overvaking av moglege biverknader nødvendig.
Forholdsreglar
Fleire av dei vanlegaste legemidla ved stemningsliding kunne føre til auka matlyst og dermed vektauke. Pasientane bør derfor følgjast tett opp av profesjonelle omsorgspersonar for å halde oppe fysisk aktivitet og eit godt kosthald.
Kvar kan eg gå viss eg har mistanke om at ein person med utviklingshemming som står meg nær har ein depresjon, mani eller ei bipolar liding?
Fastlegen kan tilvise vidare til spesialisthelsetenesta; anten habiliteringsteneste eller psykisk helsevern. For pasientar med spesielt alvorlege og vanskeleg utredbare tilstandar, kan spesialisthelsetenesta søkje om utgreiing og behandling til spesialiserte psykiatritenester for menneske med utviklingshemming.
Ein person med utviklingshemming som står meg nær får fleire typar medikament som kan gi sterke biverknader. Kven kan eg snakke med om dette?
I første omgang kan fastlegen svare på spørsmål om medikamentell behandling. I særleg kompliserte tilfelle kan det vere gunstig å snakke med lege som har sett i verk behandlinga med medikament.
Kvar kan vi som familie få hjelp?
Familiane bør vere ein naturleg del av samarbeidet om utgreiing og behandling av psykoselidingar hos menneske med utviklingshemming. Næraste pårørande bør derfor vere med på møte med både med spesialisthelsetenesta og kommunehelsetenesta.
Oppfølging
Pasienten må følgjast opp av tverrfagleg team i spesialisthelsetenesta i den mest akutte fasen når symptoma er særleg sterke. Når akuttfasen er over, kan fastlegen følgje opp medikamentell behandling. Anna oppfølging kan givast til dømes av psykisk helsearbeidar i kommunen som bør ha kontakt med tilsette i bustaden og ikkje minst familien.
